Immersive soundwalks around Warsaw from Culture.pl / Adam Mickiewicz Institute.

See the present. Hear the past.

Culture.pl

Pierwsza edycja Unseen Soundwalks w języku polskim skupia się na Powstaniu Warszawskim w 1944 roku i walkach z niemieckim okupantem o odzyskanie niepodległości.

W celu lepszego odtworzenia powstańczych wydarzeń podjęliśmy współpracę z Muzeum Powstania Warszawskiego. Odcinki opowiadają o honorze i godności, ale również o śmierci tysięcy warszawiaków i kompletnej destrukcji miasta.

Wszystkie zdjęcia ilustrujące odcników pochodzą z kolekcji Muzeum Powstania Warszawskiego.

Uwagi do spacerów proszę nadesłać na adres: unseen@culture.pl

Od momentu wybuchu powstania w sierpniu 1944 roku Aleje Jerozolimskie znajdowały się pod nieustannym ostrzałem, przez co przejście na drugą stronę ulicy stanowiło śmiertelne zagrożenie…

To właśnie tutaj w pierwszych dniach powstania wybudowano barykadę, która stała się dla Armii Krajowej niezastąpionym szlakiem komunikacyjnym, łączącym północną i południową część miasta.

Tuż po wybuchu powstania powstańcy, wspomagani przez cywilów, rozpoczęli budowę barykady – od domu z numerem 22 na północy do domu z numerem 17 na południu. 

Po ukończeniu barykada służyła zarówno posłańcom, jak i mieszkańcom miasta. W Alejach Jerozolimskich barykada pełniła funkcję korytarza dla transportu amunicji i zapasów żywności. Wykorzystano ją również do przewożenia rannych i dostarczania poczty polowej.

PASTA (skrót od pierwszych liter nazwy drugiego właściciela: Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej) była jednym z najważniejszych budynków Warszawy i istotnym celem dla nazistowskich okupantów. 

Znajdująca się w budynku centrala telefoniczna odgrywała dla nazistów istotną rolę centrum komunikacyjnego dla frontu wschodniego, który w 1944 roku coraz bardziej zbliżał się do stolicy Polski.

Zdobycie PAST-y to jedno z najbardziej spektakularnych wydarzeń trwającego 63 dni powstania. Niemal 40 niemieckich żołnierzy zostało zabitych, a 120 wzięto do niewoli. Z polskiej strony poległo zaledwie kilku walczących.

Powstańcom udało się również przejąć ukryty zapas broni, co po udanym odbiciu PAST-y jeszcze bardziej podniosło polskich żołnierzy na duchu. Budynek, stanowiący ważny strategiczny punkt w mieście, pozostał w polskich rękach aż do końca powstania.

Plac Napoleona, obecnie Plac Powstańców Warszawy, był jednym z najbardziej centralnych punktów walk. 

W pierwszych godzinach oporu stawianego okupantom polscy powstańcy ruszyli na budynek Prudentialu i zawiesili na jego dachu biało-czerwoną flagę, widoczną niemal z każdego miejsca w Warszawie.

Główny Urząd Pocztowy, znajdujący do powstania w miejscu, gdzie obecnie jest siedziba Narodowego Banku Polskiego, również stanowił kluczowy cel dla powstańców. W ostatnich dniach sierpnia i na początku września naziści zaczęli umacniać swoje radary lotnicze i nasilili ogień artyleryjski w całym mieście.

Prudential stanowił łatwy cel – 28 sierpnia został trafiony pociskiem o masie 2 ton kalibru 600 mm z samobieżnego moździerza typu Karl-Gerät. Pomimo ciężkich uszkodzeń, budynek nie runął i stoi po dziś dzień.

Ten budynek niegdyś rozciągał się aż do ulicy Marszałkowskiej. Zanim został zburzony przez niemieckie naloty w 1944 roku, służył za siedzibę kilku znaczących instytucji.

Oprócz pełnienia funkcji siedziby głównej Armii Krajowej, w budynku centrali PKO zorganizowano również punkt sanitarny, który później przekształcono w szpital polowy. Znajdowało się tam miejsce dla blisko 400 rannych powstańców. 

Gmach centrali PKO był tak duży, że przetrzymywano w nim ujętych po odbiciu PAST-y więźniów niemieckich. W tym samym czasie trzecie piętro budynku zajmowała redakcja „Błyskawicy” – powstańczej stacji radiowej.

Podczas pierwszego miesiąca powstania gmach Banku Polskiego pełnił funkcję tymczasowej fortyfikacji powstańców. Mało kto wie, że  polskie podziemie było związane z tym budynkiem na długo przed sierpniem 1944 roku. 

W gmachu znajdował się bank emisyjny dla Generalnego Gubernatorstwa. Kilku polskich pracowników banku działało w podziemiu, przekazując informacje na temat przewozu pieniędzy, co doprowadziło do jednego z największych przekrętów II wojny światowej. 

3 sierpnia AK udało się zdobyć bank. Budynek, dzięki swojej strategicznej pozycji między Starówką i centrum miasta, pozostawał ważnym miejscem i Niemcy nie mogli oddać go bez zaciętej walki.

Krwawe starcia toczyły się nieprzerwanie przez cztery tygodnie, podczas których niemieccy okupanci kilka razy zdołali dostać się do środka budynku, zanim zostali pokonani przez Armię Krajową.

Ostatni powstańcy opuścili budynek dopiero 1 września, uciekając przez sieć kanalizacyjną do centrum Warszawy.

Jest 26 marca 1943 roku, godzina 17:30. Właśnie rozpoczęła się operacja „Meksyk II”, znana także jako Akcja pod Arsenałem…

Podporucznik Stanisław Broniewski, pseudonim “Orsza”, wydał rozkaz ataku na nazistowski wóz więzienny. Transportowano nim Jana Bytnara, pseudonim „Rudy”, z siedziby Gestapo do więzienia na Pawiaku. 

Ponieważ pierwotny plan odbicia Rudego został zmieniony, polski kontyngent musiał działać szybko. Pod dowództwem Tadeusza Zawadzkiego, przyjaciela „Rudego”, polskim żołnierzom udało się odbić furgonetkę i uwolnić około 20 więźniów, w tym „Rudego”. 

Chociaż to zdarzenie nie miało miejsca w czasie powstania warszawskiego, Akcja pod Arsenałem pozostaje jedną z najbardziej znanych operacji zorganizowanych przez polskie podziemie podczas II wojny światowej i stanowi wyraz niezwykłej determinacji Polaków w walce o wolność.

W połowie sierpnia 1944 roku ponad 300 osób straciło życie w jednym z najtragiczniejszych wydarzeń powstania. Kontrolowany przez Niemców radiowo czołg pułapka, wiozący pół tony ładunków wybuchowych, eksplodował chwilę po tym, jak Polacy myśleli, że udało im się go zdobyć. 

Rankiem 13 sierpnia 1944 roku niemieccy żołnierze rozpoczęli szturm na Stare Miasto, ruszając ze swoich pozycji obok Placu Zamkowego.

O godzinie 9:00 kontrolowany radiowo pojazd, który wydawał się zwykłym czołgiem, szturmował ulicę Podwale, zmierzając w kierunku uliczek Starego Miasta – silnego punktu strategicznego powstańców. Polscy żołnierze zaczęli obrzucać czołg butelkami zapalającymi, zmuszając jego kierowcę do ucieczki. 

Powstańcy nie znaleźli wewnątrz czołgu żadnej broni, chociaż zauważyli urządzenia radiowe. Według rozkazów, nikt nie mógł zbliżyć się do pojazdu, dopóki nie został on przeszukany przez sapera, z wyjątkiem jednego technika, który wcześniej zdołał sprawdzić czołg. Około 16:00 dwóch żołnierzy przejęło pojazd. Zaczęli nim jechać w stronę Starego Miasta, utrzymując, że dostali jasne rozkazy od polskiego dowództwa.

Ludzie zaczęli się gromadzić, żeby uczcić odbicie niemieckiego czołgu. Eksplozja czołgu nastąpiła niespodziewanie - wybuch zniszczył nie tylko pobliskie budynki, ale również zabił świętujących…

Zgodnie z planem zamknięcia obozu latem 1944 roku, niemieccy żołnierze zaczęli ewakuację „Gęsiówki” w połowie lipca. W momencie wybuchu powstania wciąż przebywało tam blisko 400 więźniów; głównie Żydów z całej okupowanej Europy. 

Szturm na “Gęsiówkę” nie był łatwym zadaniem. Więzienie otoczone było uzbrojonymi wieżami strażniczymi i bunkrami. Powstańcy użyli zdobytego wcześniej czołgu Pantera – nazwanego później „Magda” – w celu rozpoczęcia ataku poprzez ostrzelanie wież. 

Po tym, jak czołg przedostał się przez barykadę i bramy wejściowe, powstańcy otworzyli ogień i szturmem ruszyli na obóz. 

Zostało uwolnionych 348 więźniów, w tym 24 kobiety. 89 żydowskich więźniów posiadało polskie obywatelstwo, reszta pochodziła z Węgier, Grecji, Holandii, Belgii, Francji i Czechosłowacji. Większość uwolnionych więźniów dołączyła do walk powstańczych przeciwko okupantowi, wspierając działania Armii Krajowej.

Wyzwolenie obozu koncentracyjnego „Gęsiówka”

Kościół Św. Stanisława Biskupa przypomina o brutalnej rzezi mieszkańców Woli, która miała miejsce po tym, jak Hitler wydał rozkaz zrównania Warszawy z ziemią…

Zaraz po wybuchu powstania stacjonujący w Warszawie Niemcy zaczęli bezlitośnie mordować warszawiaków, zarówno powstańców, jak i cywili. 

To właśnie na Woli doszło do najbardziej brutalnych wydarzeń. W celu sterroryzowania ludności Warszawy, tylko w ciągu tygodnia zgładzono blisko 50 tys. polskich cywili.

Kościół Św. Stanisława Biskupa był jednym z pierwszych obozów przejściowych. Już 2 sierpnia uwięziono w nim więźniów cywilnych, ale dopiero 5 sierpnia, po uwolnieniu przez Armię Krajową obozu „Gęsiówka”, naziści poddali więźniów pierwszej selekcji w kościele. 

Warunki były przerażające – w świątyni nie było wody i jedzenia, a choroby rozprzestrzeniały się wśród więźniów w zastraszającym tempie. Około 400 jeńców, włącznie z duchownymi, zostało rozstrzelanych przed kościołem, a następnie spalonych.

Jedną z najodważniejszych akcji polskiego podziemia było zamordowanie dowódcy SS i Policji w Warszawie, Franza Kutschery. 

Jesienią 1943 roku Franz Kutschera został oddelegowany do Warszawy w celu tłumienia rodzącego się ruchu oporu.

Po objęciu urzędu przez Kutscherę aresztowania uliczne i publiczne egzekucje zwiększyły się nieporównywalnie, a Kutschera zyskał miano „rzeźnika Warszawy”. W rezultacie stał się jednym z ważniejszych celów polskiego podziemia, które zaczęło go śledzić z zamiarem zgładzenia. 

Po nieudanym ataku w ostatnich dniach stycznia 1944 roku kolejna próba została podjęta rankiem 1 lutego. Tym razem, plan się powiódł… Zorganizowano atak na limuzynę Kutschery, a sam zbrodniarz zginął od postrzału w głowę. 

Następnego dnia po zabiciu Kutschery w miejscu zamachu naziści zastrzelili blisko stu Polaków. Kolejnych dwustu zostało straconych w ruinach getta. Ocalałym mieszkańcom Warszawy kazano zapłacić grzywnę w wysokości… 100 milionów złotych.

🇵🇱 Unseen Soundwalks: Powstanie Warszawskie ’44

🇵🇱 Unseen Soundwalks: Powstanie Warszawskie ’44

10 ECHOES

DOWNLOAD OUR APP TO DISCOVER THIS TOUR AND MANY OTHERS.

The Echoes

Barykada

Zdobycie budynku PAST-y

Plac Napoleona

Centrala PKO

Reduta Banku Polskiego

Discover more geolocated content in our apps.

Are you a creator?

Get in touch

Echoes creative apps

Echoes labs

About us

🇵🇱 Unseen Soundwalks: Powstanie Warszawskie ’44

room 10 ECHOES

DOWNLOAD OUR APP TO DISCOVER THIS TOUR AND MANY OTHERS.

The Echoes

Barykada

Zdobycie budynku PAST-y

Plac Napoleona

Centrala PKO

Reduta Banku Polskiego

Discover more geolocated content in our apps.

Are you a creator?

Get in touch

Echoes creative apps

Echoes labs

About us

10 ECHOES